Çocuğumun Ekran Bağımlısı Olduğunu Nasıl Anlarım?

Bağımlılık çocuğun günlük yaşam işlevlerini yerine getirmekte zorlandığı noktada başlar. Ekran kullanımı çocuğun diğerleriyle ilişki kurma ve sürdürme becerilerini olumsuz etkiliyorsa bu durumda da bağımlılıktan söz edilebilir. Fakat Amerikan Psikiyatri Birliğinin geliştirdiği “Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabının (DSM-5)” içeriğinde “ekran bağımlılığı” yer almıyor. Her ne kadar hastalık olarak kabul edilmemiş ve daha çok araştırmaya ihtiyaç olduğu belirtilmiş olsa da “dijital oyun bağımlılığı” (Internet Gaming Disorder) bir durum olarak bu kitapçıkta yer bulmaktadır. DSM-5’in dijital oyun bağımlılığı  için koyduğu kriterler ise şu şekildedir: günlük yaşamda zihnin sürekli oyun oynamakla meşgul olması; toleransın artması yani eşit derecede keyif alabilmek için her geçen gün daha fazla oyun oynama ihtiyacı hissetmek; oyundan uzak kalındığında sinirlilik, kaygı ve üzüntü hali; oynamayı bırakma veya azaltma girişimlerinin işe yaramaması; ne kadar vakit geçirildiğine ilişkin yalan söyleme; diğer eğlenceli etkinlikler yerine internetin tercih edilmesi; suçluluk, kaygı ve çaresizlik gibi duygulardan kaçınmak için internet oyunlarının oynanması; iş ve okul gibi alanlarda ihtiyaç duyulan performansın gerçekleştirilememesi.

Ekran Bağımlılığının Olumsuz Etkileri Nelerdir?

Dijitalleşme çocukların oyun oynama, öğrenme ve ilişki kurma şeklini etkilemektedir. Buna karşın Amerikan Pediatri Akademisi (AAP)  çocukların ekran tabanlı medya kullanımının sınırlandırılması önermektedir. Bunun sebebi; yapılan çalışmalarda ekran tabanlı medya kullanımının çocuklarda nörobiyolojik riskler oluşturduğunun saptanmış olmasıdır. Bu durumdan etkilenen bazı süreçleri şu şeklide sıralayabiliriz: dil gelişimi, çok modlu çağrışım, okuma ve yönetici işlevsellik becerileri.

Psikolojik olarak dayanıklı çocuklar strese direnmede başarılıdırlar ve sıkıntı, belirsizlik ve değişimle başa çıkma ve travmatik olaylardan daha hızlı kurtulma gibi özellikler gösterirler. Fakat ekran bağımlılığı/dijital oyun bağımlılığı çocukların sosyal-duygusal iyi oluşları ve psikolojik sağlamlılıkları üzerinde de olumsuz etkileri vardır. Örneğin, dijital oyun bağımlılığı olan bireyler aşağıdaki gibi ortak sorunlarla karşılaşır: Öfke, karşılanmayan fiziksel ve sosyo-duygusal ihtiyaçlar, duygusal değişiklikler, uzun süre oyundan mahrum kalınca yaşanan huzursuzluk ve kafa karışıklığı.

Çocukların televizyon izlemek ve bilgisayarda oyun oynamak için hızlı yeme alışkanlıkları olduğu belgelendi, bu durum çocukların yüksek enerjili ve sağlıksız şeylerle beslenmelerine sebep olmaktadır. Dijital teknoloji kullananların fiziksel olarak beklenenden daha az aktif olma eğilimi göstermesi obezite ve kas-iskelet sistemi sorunları riskini arttırıyor.

Ekran Bağımlılığı ile Nasıl Mücadele Edeceğiz?

Öncelikle ebeveynler çocuklarının akıllı cihazları kullanmaları için bir zaman belirleyebilir. Süreyi kısaltmak için DSÖ’nün tavsiyelerine başvurabilirler; Çocukların akıllı cihazları kullandıkları süreyi kısaltın ve tek başına kullanımları en aza indirin. Ebeveynler cihazları çocuklarıyla birlikte daha iyi kontrol edebilirler. Faydalı olmayan içerikleri filtrelemelerine yardımcı olun.

İkincisi, çocukların sosyal geri çekilme – yoksunluk-  ve depresyon yaşamamasında ebeveynin duygu düzenlemesi önemli bir rol oynar. Ebeveynler kendi olumsuz duygularını düzenlemeye çalışabilirler. Yapılan çalışmalar sosyal geri çekilme ve depresyon yaşayan çocukların daha çok ekran bağımlılığına eğilimi olduğunu ortaya koyuyor bu sebeple çocuklarla iletişim kurarak onlara yol gösterici bir tutumla yaklaşılmalıdır.

Üçüncü olarak, ebeveynler çocukları için iç mekan ve dış mekan aktiviteleri ile bireysel ve sosyal aktiviteler arasında denge kurmalıdır.Ebeveynler çocuklarıyla dış mekan aktivitelerine katılabilirler bu da çocuklarının günlük yaşamlarını zenginleştirecek ve akıllı cihazları kullanma sürelerini azaltarak bağımlılıklarını önleyebilecektir.

Psikolog Hivda Ancu

Kaynaklar

Hutton, JS, Dudley, J., Horowitz-Kraus, T., DeWitt, T., & Holland, SK (2019). Associations between screen-based media use and brain white matter integrity in preschool-aged children. JAMA Pediatrics , 174 (1), e193869. https://doi.org/10.1001/jamapediatrics.2019.3869

Yilmaz, H. & Arslan, E. (2024). Examining the relationship between social-emotional well-being and psychological resilience of preschool children and their tendencies toward digital play addiction. MSKU Journal of Education, 11(1), 53-69. doi: 10.21666/muefd.1372901

Cheng L and Cao J (2023) Factors influencing smart device addiction among preschool children: An extended protection-risk model perspective. Front. Psychol. 14:1017772. doi:10.3389/fpsyg.2023.1017772

Ural, B., Sezgin, E., & Yilmaz-Akyuz, E. (2024). Eating behavior, sleep disorders and digital game addiction in children and determination of associated factors by CHAID Analysis. Iran J Public Health. https://doi.org/10.18502/ijph.v53i6.15903.